Κώδικας «Παπαδήμου» ή ένα σενάριο ορφανό

Του ΤΑΚΗ ΚΑΦΕΤΖΗ


Υστερες σκέψεις πάνω σ' ένα πρωτότυπο σενάριο της εκπνέουσας μεταπολίτευσης και της δημοκρατίας της. Ενα σενάριο για φωνές ακύμαντες, πρόσωπα παγωμένα. Ενα μονόχρωμο σκούρο λινό που ξεδιπλώνεται ατελείωτα σε γη χωρίς ορισμένο τόπο.
Κι όμως, ένα σενάριο πρωτότυπο. Συντάσσεται από τον «πρωταγωνιστή» του, ανοιχτά επί σκηνής, όχι από κάποιο αθέατο υποκείμενο-συγγραφέα. Σε μια παράσταση ζωντανή και καθημερινή.


Οι θεατές....
είναι πολλοί, συνωθούμενοι ασμένως, αν κανείς πιστέψει τη δημοσκοπική αποδοχή που είχε από το «κοινό» ο κ. Παπαδήμος. Μία ενδιαφέρουσα προσωποποίηση της πολιτικής εν απουσία πολιτικού προσώπου. Σημεία των καιρών. Που χωνεύουν τέτοιες «ανούσιες» αντιφάσεις στο όνομα της σωτηρίας μιας πατρίδας αθύρματος του ανέμου των αγορών. Μπροστά σ' αυτόν τον ακαθήλωτο άνεμο, τι μπορεί άραγε να αντιτάξει το βαρίδι (και «καταραμένο μεράδι») της Ιστορίας που φέρει η Πολιτική; Μία πατρίδα θα σωθεί από ένα σωτήρα που θα αποτινάξει αυτό το βαρίδι, αναιρώντας ότι είναι σωτήρας πολιτικός και διακηρύσσοντας, μετά ευρώστου λόγου γνώσεως, ότι είναι ένα υβρίδιο μεταξύ αγοράς και πολιτικής κι έχει γι' αυτό το λόγο ένα μοναδικό ταλέντο: να ομιλεί για πολιτική ως εάν και, πολλώ μάλλον, επειδή είναι αγορά.


Αυτός ο υβριδικός λόγος, αυτή η ρηματική αντιμετάθεση των δύο σφαιρών, της Πολιτικής και της Οικονομίας, παρατηρείται σε καιρούς κρίσης της δεύτερης. Αυτή θα επιχειρήσει την έξοδο από την κρίση της εποικίζοντας και απαλλοτριώνοντας το Πολιτικό μέχρις αφανισμού του. Είναι μακριά η εποχή που ο Κέινς επέμενε στο πολιτικό στοιχείο της οικονομίας, στα πνευματικά πρωτεία της Πολιτικής Οικονομίας, εμπνέοντας το New Deal του Ρούζβελτ: μια νέα συμφωνία που θα αποτελούσε την πρώτη ιστορική τομή στο credo της αχαλίνωτης αγοράς, την πρώτη υποχώρηση του ατομικιστικού οικονομικού φιλελευθερισμού μπροστά στην καθολικότητα των δικαιωμάτων «τρίτης γενιάς», των κοινωνικών δικαιωμάτων, που συναιρούσαν την αστική «πρόοδο» με τη συλλογική ευποιία.


Εκείνη η εποχή, όπως κι όλες οι αντίστοιχες στην ιστορία, είχε ένα δικό της λόγο - αμάλγαμα κοινωνικών κινημάτων και αποδέλοιπων πεφωτισμένου αστικού ορθολογισμού. Πρόσημο αυτού του λόγου ήταν πάντα ένας διαλογισμός επί του πολιτικού, ως της μόνης αυθεντίας για την οργάνωση των κοινωνιών μέσα από ένα φαντασιακό, έστω, συμβόλαιό τους. Και τούτη εδώ η εποχή επίσης, ως εποχή κρίσης, έχει το δικό της λόγο.


Ομως δεν είναι ένας αυθυπόστατος Λόγος που πλάθει μιαν ομιλία, ένα λόγο για τα γεννήματα του νου του, που γίνονται γεννήματα της ιστορίας του κι έτσι γεγονότα της ιστορίας. Είναι ένας προκείμενος του εαυτού του λόγος, ένας λόγος ετερόνομος, ένας λόγος εργαλειακός, υποταγμένος σε μιαν έξωθεν αυτού κείμενη «πραγματικότητα», για την οποία πασχίζει να βρει ρηματικά της ισοδύναμα. Ενας υπάλληλος λόγος, που κάνει φετίχ αυτή την πραγματικότητα, προσπαθώντας αντιφατικά να της μοιάσει. Εκφέρεται στο Πολιτικό την ίδια στιγμή που το αρνείται. Δεν του ταιριάζει η ιδέα του περί κυριαρχίας, συναποδεχόμενος εξ αρχής την ετυμηγορία των αγορών, ως τη μόνη κυρίαρχη ετυμηγορία επί της ζωής και παρά τη ζωή των ανθρώπων. Ενας λόγος που σκηνοθετεί το τέλος του, έχοντας απαρνηθεί την αυτεξούσια δύναμή του να ενορχηστρώνει την υλική ζωή των ανθρώπων ενάντια στην άδικη τύχη που τους επιφυλάσσει η «αόρατος χειρ» της αγοράς. Ενας λόγος που έχει απορρίψει ως έναν επίβουλο ξένο το συλλογικό.


Ενας λόγος που φοβάται την ενδεχόμενη έκφραση αυτού του υποκατάστατου της θεϊκής βούλησης, που (φιλοδοξεί να) είναι η ρουσσωική γενική βούληση. Ενας λόγος που φοβάται την Πολιτική ως την ύστατη απειλή για την κοινωνία, ενόσω αυτή διαλύεται από τον συστημικά εξατομικευόμενο «κίνδυνο» και τρέχει στο καταφύγιο του «κοινωνικού κεφαλαίου». Χωρίς να το βρίσκει. Γιατί οι καιροί της κρίσης σήμερα διαλύουν το θεμέλιο του κοινωνικού κεφαλαίου, την εμπιστοσύνη.


Αυτόν το λόγο ομιλεί ο κύριος Παπαδήμος. Λόγο σηπτικό, λειασμένο, ουδέτερο, τεχνικό, ποσοτικοποιημένο, εργαλειακό. Αυτός είναι και ο λόγος των αγορών. Ο κ. Παπαδήμος μιλάει τη γλώσσα τους, έναν αποπτωχευμένο κώδικα, που ασθμαίνει συναγωνιζόμενος την τεχνολογία των αγορών και την αγοραία τεχνολογία. Δεν έχει γλώσσα αντάξια ενός λάλοντος υποκειμένου.


Ο κώδικας ποτέ δεν έβγαλε σενάριο για της ζωής τα πράγματα. Αφηνε πάντα το σενάριό του ορφανό. Γιατί δεν μπορεί να φτιάξει σενάριο.